- تا زمانی که سلامت و الزام­ های اقتصاد کشور تامین نشود، تغییر واحد پول کشور هیچ مشکلی از اقتصاد کشور حل نخواهد کرد.

- مردم با تغییر این واحد پول از سردرگمی بین ریال و تومان راحت می­ شوند، در واقع تغییر واحد پول از ریال به تومان مردم را از مشکلات حقوقی راحت خواهد کرد.

پژوهش خبری صدا وسیما:واحد پول ایران از ریال به تومان تبدیل شد"؛ خبری که در چند روز گذشته از سوی هیات دولت مطرح شد و به سرعت هم در صدر اخبار رسانه ها و فضای مجازی قرار گرفت و آنقدر هم یک­باره اتفاق افتاد که فضایی مبهم و همراه با گمانه­ زنی­ های بسیار ایجاد کرد. حذف صفرها از پول ملی، آثار مثبت و منفی آن بر اقتصاد و گنگی فعالیت­ های روزانه مالی و بانکی مردم که متصور بودن این مصوبه در ماه­ های آتی به اجرا درخواهد آمد اما نمی ­دانند که باید چه کنند، از حواشی درباره این مصوبه بود.

هیئت دولت در جلسه 17 آذر، به ریاست روحانی، ‏به بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درخصوص «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» ‏پرداخت.‏"براساس موادی از این لایحه که به تصویب هیئت وزیران نیز رسید، واحد پول ایران، تومان و برابر با 10 ریال ‏تعیین شد.‏"

در ایران از سال 1308 واحد پول به طور رسمی "ریال" اعلام شده و این واحد پولی تاکنون دست‌خوش تحولات پولی عمده‌ای شده که عامل اصلی آن تورم است.با توجه به وجود تورم شدید در چندین سال گذشته، ارزش ریال در مقابل پول سایر کشورها به شدت کاهش یافته و عملاً قدرت خرید «یک ریال» به صفر رسیده است. راه حل همه کشورهایی که با چنین مساله ­ای روبه ­رو می‌شوند حذف تعدادی از صفرها با توجه به میزان کاهش قدرت خرید پول است. حذف صفر از پول ملی یکی از انواع رفرم یا اصلاح پولی است که دولت‌ها برای رفع اثرات منفی تورم بر ارزش پول ملی، که به صورت کاهش قدرت خرید نمود پیدا می‌کند، آن را به کار می‌بندند.

البته ناگفته نماند کهدر دولت قبل هم حذف چهار صفر از پول ملی با توجه به کاهش شدید ارزش ریال در مقابل ارزهای دیگر پس از بررسی‌های کارشناسی صندوق بین‌المللی پول و مشورت با برخی از کشورها مانند ترکیه که تجربه حذف 6 صفر را داشتند به تصویب هیئ وزیران رسید، اما به دلایلی هیچ‌گاه این لایحه برای اعلام نظر مجلس از پاستور به بهارستان نرفت.

به همین منظور در اینجا این سوال مطرح می­ شود که «رند کردن» ارقام چه اثری را در پی خواهد داشت؟ از این رو برای پاسخ به این سوال، به بررسی اثرات حذف یک صفر، مصاحبه ­ای را با آقای عزیزی نژاد،‌ کارشناس ارشد پولی و بانکی دفتر اقتصادی مرکز پژوهش­ های مجلس شورای اسلامی انجام دادیم که به چند و چون این مسئله هر چند گذرا پی ببریم.

دلیل دولت برای تغییر واحد پول ملی

کارشناسان انتقاد داشتند که حذف صفرها زائد از پول ملی گرچه ممکن است تاثیر محسوسی در اقتصاد ایران نداشته باشد، ولی با توجه به این‌که صفرهای زائد مبادلات را بسیار دشوار کرده است، این موضوع ضروری و دولت بهتر است در جهت آن اقدام کند، موضوعی که البته پس از مدتی با موضع‌گیری بانک مرکزی و وزیر اقتصاد به حاشیه رانده شد، چرا که طبق گفته‌های علی طیب‌نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی گرچه حذف صفرهای زائد از پول ملی ضروری به نظر می‌رسد، ولی برای انجام آن نیاز داریم در اقتصاد ایران ثبات بیشتری برقرار شود، ثباتی که هنوز و به‌طور کامل محقق نشده است.[1]

براساس تصویب هیات دولت واحد پول ایران تومان و برابر ۱۰ ریال تعیین شده، موضوعی که کارشناسان می‌گویند بیشتر از این‌که جنبه عملی داشته باشد، جنبه روانی داشته و هیات دولت به دنبال آن است که چه تاثیری بر بازارها خواهد داشت.

کارشناسان می‌گویند دولت می‌خواهد حس کند عکس‌العمل بازار در برابر چنین تصمیم چه خواهد شد و احتمالاً این صفر در دفاتر کسر شود ولی اثری در پول در گردش نداشته باشد.

ولی با حذف این صفر تغییری در مشکلات پیشین ایجاد نخواهد کرد. مثلا اگر قدرت خرید اسکناس آنقدر کم است که مقام بانک مرکزی قدرت چاپ ندارند این مشکل با این حذف حل نخواهد شد. به هرحال به نظر نمی‌رسد که حذف یک صفر عاملی شود که دولت بخواهد اسکناس مسکوک را جمع‌آوری کند و به جای آن پول تازه‌ای به گردش بیندازد فقط ممکن است شرکت‌ها و موسسات از این به بعد به جای تومان از ریال استفاده کنند و این جایگزین اقدامی که در آینده خواهد کرد نخواهد بود.

برخی کارشناسان هم می‌گویند دولت قصد دارد با چنین کاری در نهایت بازار را تست کند و واکنش آن را دریابد و شاید هم تصمیم دارد پروژه حذف سه صفر را فعلا و تا مدتی از دهان مردم بیندازد و به همین دلیل تصمیم گرفته تا با حذف یک صفر مدتی حذف‌ صفرهای زائد را به تعویق بیندازد.

البته به گفته آقای عزیزی نژاد، کارشناس پولی و بانکی هم شاید دولت از این تغییر واحد پول بخواهد به مبارزه با تورم لجام گسیخته بپردازد و به نوعی ثبات دائمی در قیمت­ ها و به تبع آن اقتصاد کشور داشته باشد،‌ اما باید گفت که این مسئله نیاز به وجود الزاماتی دارد که در پی به آن اشاره خواهیم داشت.

ایده حذف صفرهای پول۲۳ ساله شد!

ایده حذف صفرها از واحد پولی کشور به ۲۳ سال قبل برمی‌گردد؛ آن روزهادر سال ۷۲ بانک مرکزی در مقطعی، به بررسی حذف سه صفر از واحد پولی کشور پرداخت که البته به دلایل متعددی ناتمام باقی ماند. هنگامی که طهماسب مظاهری در سال‌های ۷۲ و ۷۳ در بانک مرکزی بود، این موضوع در دستور کار اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی قرار داشت؛ اما برخی با این اقدام موافق نبودند و بررسی‌ها در این باره متوقف شد.

پس از آن، درست ۱۵ سال بعد و در زمان محمود احمدی‌نژاد، کار دوباره به جریان افتاد و او دستور داد تا حذف صفر از پول ملی، دنبال شود. آن روزهابرخی مقامات بانک مرکزی می‌گفتند که می‌ترسند این سیاست به درستی اجرا نشود و هزینه‌های زیادی برایشان داشته باشد؛ همان آثار تورمی که همواره بانک‌های مرکزی به عنوان سیاست­گذار پولی کشور از آن می‌ترسدو اتفاقاً، در سال‌های آخر دولت دهم هم، گریبانگیر دولت شد؛ اما نکته اینجاست که همه کارشناسان و از جمله مقامات بانک مرکزی هم بر این باورند که مزایای حذف صفر از پول ملی، به مراتب بیشتر از معایب آن است.

به هرحال داستان هر چه که بود، محمود احمدی‌نژاد و هم‌قطارانش در کابینه یازدهم، هیچ وقت اقدام به حذف صفر از پول ملی نکردند و همواره مسائلی همچون هدفمندی یارانه‌ها و تورم احتمالی آن را وسط کشیدند؛ تا آنجا که کار به تحریم‌ها رسید و، پرونده حذف صفر از پول ملی، به یک مطالعه کتابخانه‌ای تبدیل شد که سال­ ها بود خاک می‌خورد.

اما در دولت یازدهم، همیشه صحبت از رفورم پولی(اصلاح پولی)در میان بود، اما هیچگاه دولت به صراحت اعلام نکرد که چه زمانی قرار است صفرها را حذف کرده و شکل جدیدی به اسکناس و اقتصاد پولی ایران بدهد؛ همین چند وقت پیش بود که حسین قضاوی، معاون علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی از برنامه دولت برای تغییر در صفرهای پول ملی خبر داد، موضوعی که البته با واکنش تکذیبی مقامات بانک مرکزی مواجه شد. درست یک روز بعد، پیمان قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی هرگونه اقدام سریع در رابطه با رفورم پولی را رد کرد و به صراحت اعلام نمود که حذف صفر از پول ملی، کار یک شب و دو شب نیست و باید با دقت و در گذر زمان، آن را اجرایی کرد.

شاید لزوم لحاظ کردن همین فرایند دقیق بود که باعث شد روز چهارشنبه مصوبه دولت همه را غافلگیر کند. بانک مرکزی دولت یازدهم کهاز مدت ها قبل قصد داشت برای حذف صفر از پول ملی طرحی جامع را تدوین و به دولت ارائه کند، روز چهارشنبه زمانی که دولت حذف یک صفر از پول ملی و تبدیل واحد پولی از ریال به تومان را تصویب کرد، تقریبا غافلگیر شد، چرا که در لایحه بانک مرکزی که هم اکنون در دولت در دست بررسی است هیچ صحبتی از حذف صفر و تغییر واحد پولی مطرح نیست[2].

با حذف یک صفر مشکلی از اقتصاد کشور حل نمی­ شود

به اعتقاد عزیزی نژاد، تا زمانی که سلامت و الزام­ های اقتصاد کشور تامین نشود، تغییر واحد پول کشور هیچ مشکلی از اقتصاد کشور حل نخواهد کرد.

عزیزی نژاد، کارشناس پولی و بانکی تصریح کرد: با حذف صفر هیچ مشکلی از اقتصاد کشور حل نمی‎شود. اما به دلیل تورم‎هایی که در سال‎های اخیر وجود داشته است شاید بتوان گفت که به عنوان یک راه حل محسوب ‎شود.

به گفته وی باید در بلند مدت با مطالعه و بررسی‎های ریشه‎ای، اقتصاد کشور را به سمت سلامت و انضباط برد. سلامت اقتصادی نیز محقق نخواهد شد مگر با انضباط بخشی به ارکان مختلف مالی و اقتصادی.

به اعتقاد وی اولین قدم رسیدن به انضباط پولی است که در بانک مرکزی باید مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد. مرحله بعد انضباط بخشیدن به بخش مالی کشور یعنی در سند بودجه است. دولت برای ایجاد انضباط در این بخش باید منابع درآمدی و هزینه‎های خود را نظم ببخشد. بدین معنی که وقتی دولت درآمدهای خود را بیش از حد ظرفیت در بودجه اعلام می­کند که با کسری بودجه در آخر سال مواجه می­ شود و مجبور می­ شود برای جبران این کسری آن را از بانک­ ها و مردم آن استقراض کند، این خود عدم انضباط پولی را رقم می ­زند که با اهداف اصلاح پولی مغایرت پیدا می­ کند.

دومین قدم و الزام اصلاح نظام بانکی کشور است. چرا که نظام بانکی از طریق فرایند تزریق پولی که در جامعه ایجاد می ­کند، ایجاد تورم در جامعه می ­کند. پس قبل از این تغییر واحد پولی، باید ساختار نظام بانکی اصلاح گردد. سومین قدم تعهد مقام پولی به حفظ ارزش پول ملی است. یعنی در اصطلاح قانون، ‌بانک مرکزی یک هدف را به بانک مرکزی اعلام می­کندکه به هدف ثبات قیمت­ ها آسیب نرساند و مقام پولی بداند که حفظ ارزش پولی و قیمت­ ها ملاک است و باید کاری کند که ثبات دائمی قیمت­ ها و در نتیجه ثبات دائمی اقتصاد حل شود.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: بعد از تحقق انضباط اقتصادی با بررسی‎های علمی می‎توان به این نتیجه رسید که حذف صفر از واحد پولی عواقب مثبتی را در پی خواهد داشت، در واقع در صورت محقق شدن این سه الزام و قدم است که می­ توانیم بگوییم فضا برای اصلاح رفرم (اصلاح) بانکی آماده شده است، پس می ­توانیم تغییر واحد پول را ایجاد کنیم.

بنابراین تغییرات بنیادی جهت اصلاح نظام پولی و اقتصادی کشور نیازمند مطالعات کارشناسی و حساب شده است و تا زمانی که مهار تورم با رونق اقتصادی استمرار پیدا نکند، تقویت ارزش پولی صورت نمی پذیرد.

افزایش نقدینگی با افزایش پول قدیم و جدید و در نتیجه افزایش تورم در کشور

عزیزی نژاد گفت: موضوع مورد اهمیت دیگر در رابطه با اسکناس‌هایی ا­ست که در ادامه وارد چرخه پولی می‌شود. در صورت اجرایی شدن مصوبه دولت امکان اعمال ملاحظاتی در اسکناس‌های جدید نیز وجود خواهد داشت.

ذکر این نکته ضروری است که به طور معمول هر پنج سال یک بار اسکناس‌های موجود با اتمام عمری که دارند از چرخه خارج شده و براساس رقم امحاء، ذخیره‌گیری و نیاز جدید، اسکناس‌های جدید زیر نظر هیأت نظارت بر اندوخته اسکناس چاپ می شود. این در حالی است که سالانه حدود ۶۰۰ میلیون برگ اسکناس امحاء می شود که عمدتا جزو اسکناس ­های ریز هستند و در مقابل سالانه حدود ۹۰۰ میلیون برگ اسکناس جدید چاپ و به مرور وارد چرخه پولی می‌شود.[3]

در این شرایط حدود پنج سالی که برای چرخش اسکناس‌ها وقت لازم است به تدریج سالانه اسکناس های قبلی خارج و امحاء شده و اسکناس‌های جدید که با حذف یک صفر چاپ می‌شوند به چرخه پولی وارد خواهد شد. در نتیجه هزینه جدیدی برای چاپ اسکناس به دولت تحمیل نمی‌شود.

به همین سبب‌، نقدینگی با توجه به رواج پول نظام قدیم و جدید در میان فقرا و افراد ضعیف جامعه می­تواند موجب تورم شود،‌ بدین معنی که در برخی مناطق دور افتاده و یا در میان افراد ضعیف جامعه که دسترسی به بانک ­ها برایشان محدود و دشوار باشد از همان نظام پولی قدیم تا مدتی استفاده می­کنند که خود این امر موجب فراهم شدن تورم بیشتر در جامعه می­ شود. برای همین باید مهلت اعتبار پول‌های قبلی و مراحل خارج کردن آنها از گردش را تعریف کرد و به مردم نیز توضیحات لازم داده شود تا هم دلهره و نگرانی در جامعه ایجاد نشود و هم موجب تورم بیشتر در جامعه نشود.

پایان سردرگمی مردم

عزیزی نژاد تصریح کرد: البته به گفته برخی کارشناسان اقتصادی هم این موضوع بیشتر تبعات مثبت دارد و تبعات منفی این طرح کوتاه مدت است. به گفته این کارشناسان این طرح برای این است که مردم را از سردرگمی بین ریال و تومان راحت کند، تومان انتخاب شد برای این‌که مردم با این واحد پول راحت‌تر هستند.تغییر واحد پول از ریال به تومان مردم را از مشکلات حقوقی راحت خواهد کرد. اقتصاد ما به‌دنبال حذف سه صفر است که این امر نیز به یک تیم کارشناسی قوی نیاز دارد تا بتوانند با این کار تفاوت بین تومان و دلار را کاهش دهند. این قدم اول دولت است، این یک آزمایش برای برداشتن سه صفر است. با این طرح واحد پول کشور تومان خواهد شد و این گام بزرگ را دولت توانسته انجام دهد.

مزایا و معایب تبدیل "ریال” به "تومان”

به عقیده کارشناسان ۸ مزیت و ۶ عیب برای حذف صفر از پول ملی وجود دارد که در ذیل به آن اشاره شده است:

کلام آخر

حذف یک صفر از پول ملی و تبدیل واحد پول ایران از ریال به تومان در حالی از سوی دولت تصویب شد که وزیر اقتصاد، رئیس‌کل بانک‌مرکزی و کارشناسان اقتصادی حذف سه صفر از پول را ضروری می‌دانند. در این خصوص بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که تغییر واحد پول ملی ایران، ممکن است تورم اندکی را به دنبال داشته باشد، ضمن اینکه باعث سردرگمی کوتاه مدت برای مردم می‌شود، اما در مقابل، افزایش ارزش اسمی پول ملی در مقابل ارزهای خارجی را نیز به عنوان مزیت یدک می‌کشد.

به هر صورت با تغییر انجام شده تغییر واحد پول فضای جامعه به سمتی پیش رفت که انگار قرار است در هفته آینده و یا به زودی واحد پول ایران تغییر کرده و مردم با چالش بسیاری در امور خود مواجه شود. این در شرایطی است که مصوبه هیئت دولت باید در جریان بررسی لوایح پیشنهادی برای اصلاح ساختار نظام بانکی در مجلس مورد بررسی قرار گیرد. آنگاه اگر نمایندگان به پیشنهاد مربوطه درباره تبدیل ریال به تومان رأی دهند،در دستور کار بانک مرکزی قرار خواهد گرفت. بنابراین این به معنای آن است که حداقل مدتی باید منتظر بود تا در صورت تصویب مجلس واحد پول ایران تغییر کند و به این سرعت اتفاق نخواهد افتاد.

لذا به نظر می ­رسد که ایجاد جو و فضای روانی در شرایط فعلی جامعه؛ با توجه به نزدیک شدن به زمان انتخابات منطقی و اصولی نیست و نیاز به بررسی دقیق­تر و کارشناسی ­تر موضوع و استفاده از تجربیات دیگر کشورها در این راستا دارد که بتوان ابتدا زمینه­ ها و اصلاحات ساختاری این مسئله را مورد توجه قرار داد و سپس فضا و شرایط حاکم در جامعه را مهیا کرد تا با آسیب­ های احتمالی کمتری در این راستا مواجه شویم.

پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: زهره دانشمندی