ادبیات همواره صدای زمانه خود بوده است

ابراهیم خدایار در گفت‌و‌گو با خبرنگار صداوسیما، با اشاره به پیوند عمیق میان ادبیات و بستر تاریخی آن، اظهار کرد : ادبیات فارسی نه پدیده‌ای مستقل، بلکه محصول مستقیم اوضاع اجتماعی، سیاسی و فکری جامعه است و بدون در نظر گرفتن این زمینه‌ها، فهم درست آثار ادبی امکان‌پذیر نخواهد بود.

وی با مروری بر دوره‌های نخستین شکل‌گیری ادبیات فارسی، افزود: در دوران ثبات نسبی سیاسی و حمایت حکومت‌ها، به‌ویژه در دربارهای سامانی، غزنوی و سلجوقی، شاهد رونق قصیده‌سرایی، مدیحه و حماسه هستیم؛ آثاری که در کنار زیبایی‌های زبانی، بازتاب‌دهنده ساختار قدرت و نظام ارزشی حاکم بر جامعه‌اند.

این استاد زبان و ادبیات فارسی با اشاره به دوره‌های بحران و ناامنی اجتماعی تصریح کرد: در زمان‌هایی که جامعه با آشوب‌های سیاسی، حملات خارجی یا فشارهای اجتماعی روبه‌رو بوده است، ادبیات فارسی به سمت مضامین عرفانی، زهدگرایانه، انتقادی و گاه اعتراضی سوق پیدا کرده است. رشد ادبیات عرفانی در سده‌های میانی را می‌توان واکنشی فرهنگی به بی‌ثباتی‌های سیاسی آن دوران دانست.

خدایار در ادامه به تحولات عصر صفوی و پس از آن اشاره کرد و گفت: تغییر ساختار قدرت، گسترش نهادهای مذهبی و تحولات اجتماعی این دوره، سبب دگرگونی در محتوا و زبان ادبیات شد و شاعران و نویسندگان به‌گونه‌ای دیگر به بیان مسائل اجتماعی و اعتقادی پرداختند.

وی با تاکید بر نقش عصر مشروطه در تاریخ ادبیات فارسی گفت: جنبش مشروطه نقطه عطفی در ادبیات معاصر ایران است؛ دورانی که مفاهیمی چون آزادی، عدالت‌خواهی، قانون‌گرایی و نقد استبداد وارد ادبیات شد و زبان ادبی از فضای درباری فاصله گرفت و به متن جامعه نزدیک‌تر شد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: در دوره معاصر نیز تحولات سیاسی، انقلاب‌ها، جنگ‌ها و تغییرات اجتماعی گسترده، تأثیر مستقیمی بر شعر و نثر فارسی داشته و موجب شکل‌گیری جریان‌های نوین ادبی، تنوع سبک‌ها و بیان صریح‌تر مسائل اجتماعی شده است.

خدایار در پایان با تأکید بر اهمیت مطالعات میان‌رشته‌ای خاطرنشان کرد: ادبیات فارسی گنجینه‌ای زنده و پویاست که مطالعه آن باید همراه با تحلیل اجتماعی و تاریخی باشد. تنها در این صورت می‌توان به درک عمیق‌تری از هویت فرهنگی و تاریخی جامعه ایرانی دست یافت.